รักษาหาย...ใช่ว่าจะจบ รู้จัก“Long COVID”อาการหลงเหลือหลังติดเชื้อCOVID-19
แม้การรักษาโควิด -19 จะสามารถรักษาให้ได้แล้ว แต่โดยภาพรวมของปัญหาสุขภาพยังไม่ได้หมดไปอย่างที่หลายคนเข้าใจ เพราะเมื่อหลังหายจากโควิด-19 ผู้ป่วยมักต้องเผชิญกับอาการที่เรียกว่า Post Covid Syndrome หรือ Long COVID
ภาวะลองโควิด (Long COVID) หรือ อาการหลงเหลือหลังติดเชื้อโควิด-19 จะมีความรุนแรงมากหรือน้อย ขึ้นอยู่กับผู้ป่วยแต่ละบุคคล เพื่อเตรียมพร้อมรับมือ และสามารถดูแลตัวเองหลังรักษาโควิด-19 หายแล้ว แนะนำให้ทำการฟื้นฟูร่างกายอย่างถูกวิธี เพื่อให้ร่างกายกลับมาแข็งแรงได้มากที่สุด
สารบัญ ภาวะลองโควิด (Long COVID)
1. Long COVID คืออะไร ?
2. กลุ่มเสี่ยงที่อาจจะพบอาการ Long COVID
3. อาการแสดง Long COVID
– อาการทั่วไป
– อาการแทรกซ้อน
– อาการข้างเคียง
4. วิธีดูแลหลังหายจากโควิดแล้วควรทำอย่างไร ?
5. การฟื้นฟูปอดหลังจากติดเชื้อ COVID-19 จำเป็นแค่ไหน ?
6. ฟื้นฟูปอดหลังจากติดเชื้อ COVID-19 ที่ไหนดี ?
Long COVID คืออะไร ?
Long COVID (Post Covid Syndrome) หรือ อาการหลงเหลือหลังจากติดเชื้อโควิด-19 ในระยะยาว มักพบใน ในช่วง 1-3 เดือนแรก พบได้ร้อยละ 30-50 ของผู้ป่วยติดเชื้อโควิด-19 ที่รักษาหายแล้ว
โดยเฉพาะกลุ่มป่วยรุนแรง ซึ่งอาการแสดงของ “ภาวะลองโควิด” สามารถแสดงออกได้ทั้งทางร่างกายและจิตใจ ตั้งแต่ระบบหายใจ, ระบบประสาท,ระบบทางเดินอาหาร, หัวใจ และหลอดเลือด โดยในแต่ละบุคคล จะมีอาการแตกต่างกันไม่ตายตัว
สาเหตุเนื่องจากในช่วงที่ป่วยโควิด-19 ร่างกายมีการสร้างแอนติบอดีบางอย่างขึ้นมา และไปจับกับโปรตีนเซลล์ของอวัยวะบางส่วนในร่างกาย และไปทำลายอวัยวะส่วนต่างๆ โดยอาจจะมีอาการ เช่น ไอ มีไข้ ปวดศีรษะ การรับรู้กลิ่นหรือรสชาติลดลง เจ็บหน้าอก หายใจไม่อิ่ม เหนื่อยล้า ปวดข้อหรือกล้ามเนื้อ ท้องเสีย เกิดจากการที่ภูมิคุ้มกันของร่างกายลดลง และบางรายอาจมีอาการทางจิตใจ เช่น วิตกกังวล สมาธิสั้นลง หรือซึมเศร้าร่วมด้วย ส่งผลให้ผู้ที่หายป่วยบางรายยังไม่สามารถกลับไปใช้ชีวิตได้อย่างเดิม
ในเบื้องต้นหากผู้ที่หายป่วยจากโควิด-19 แล้วยังมีอาการที่กล่าวมา แนะนำให้พบแพทย์เพื่อหาสาเหตุที่แท้จริงและดูแลตัวเองให้ถูกวิธี
กลุ่มเสี่ยงที่อาจจะพบอาการ Long COVID
อาการ Long COVID สามารถเกิดได้กับทุกคน โดยเฉพาะในกลุ่มคนเหล่านี้ ที่ในขณะติดเชื้อโควิด-19 มีอาการรุนแรง
- ผู้สูงอายุ
- ผู้ที่มีภาวะอ้วน
- ผู้ที่มีโรคประจำตัว เช่น โรคหัวใจ โรคไต โรคที่เกิดกับระบบอวัยวะอื่นๆ และภาวะสมองเสื่อม เป็นต้น
- ผู้ที่มีระบบภูมิคุ้มกันต่ำ
นอกจากนี่ยังพบอีกว่าสามารถเกิดได้ในเพศหญิงมากกว่าเพศชายอีกด้วย
ลักษณะอาการแสดงหลัง COVID
กลุ่มอาการของผู้ป่วยหลัง Covid สามารถแบ่งออก เป็น 3 กลุ่มได้แก่
กลุ่มอาการ (Long Covid)
- อ่อนเพลียเรื้อรัง เวียนศีรษะ ปวดศีรษะ มึนงง ไม่สดชื่น
- ใจสั่น เจ็บแน่นหน้าอก หายใจลำบากไม่อิ่ม รู้สึกแน่นๆ หน้าอก
- นอนหลับ สมองไม่สดชื่น ความจำไม่ดีเหมือนเดิม ความจำสั้น สมาธิสั้น
- ปวดตามข้อ เจ็บข้อหรือกล้ามเนื้อ รู้สึกจี๊ดๆ ตามเนื้อตัว หรือปลายมือปลายเท้า
- มีไข้ แสบตา คันตา น้ำตาไหล
- คัดจมูก จมูกไม่ได้กลิ่น การรับรสชาติอาหารเปลี่ยนไป หรือพบอาการชาที่ลิ้นในบางราย
- มีภาวะซึมเศร้า วิตกกังวล หรือมีผลกระทบทางจิตใจหลังเผชิญสถานการณ์รุนแรง (Post-Traumatic Stress Disorder)
กลุ่มอาการแทรกซ้อน (Multiorgan effects of COVID-19)
- ภาวะลิ่มเลือดอุดตัน (ประมาณ 15% ของผู้ป่วยที่จำเป็นต้องนอนโรงพยาบาล ซึ่งสูงมากเมื่อเทียบกับผลข้างเคียงของวัคซีนบางชนิด)
- อาการเกี่ยวกับระบบหัวใจและหลอดเลือด
- ไตวายเฉียบพลัน
- ตับอักเสบเฉียบพลัน
- มีภาวะแทรกซ้อนทางระบบประสาท/ จิตใจ
- ภาวะติดเชื้อในกระแสเลือด
รวมทั้งกลุ่มอาการอักเสบของอวัยวะหลายระบบ (Multisystem inflammatory Syndrome : MIS) เกิดจากการตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกัน ทำให้เกิดการอักเสบของระบบต่าง ๆ โดยผู้ป่วยจะมีอาการไข้ ถ่ายเหลว ไตวาย ช็อก หลังป่วยเป็นโควิด-19 และหายแล้วประมาณ 2-4 สัปดาห์
กลุ่มอาการข้างเคียง
ในกลุ่มอาการผลข้างเคียงจะมาจากการนอนโรงพยาบาลนานด้วยโรคอื่น ที่ผู้ป่วยเมื่อรักษาโควิด-19 ที่มีอาการรุนแรงมักต้องรักษาในหอผู้ป่วยวิกฤต หรือ ICU เมื่อพ้นระยะวิกฤตมาแล้วจะเกิดภาวะ ‘หลัง ICU’ (Post-intensive Care Syndrome: PICS) เช่น กล้ามเนื้ออ่อนแรง ภาวะเครียดหลังผ่านเหตุการณ์ร้ายแรง (PTSD) ซึ่งต้องใช้ระยะเวลาในการฟื้นฟู
วิธีดูแลหลังหายจากโควิดแล้วควรทำอย่างไร ?
- สำหรับผู้ที่หายป่วยจากโควิด-19 และสามารถกลับบ้านได้แล้ว แต่หากมีอาการดังที่กล่าวมาข้างต้น เช่น ไข้สูง หอบเหนื่อยง่าย มีอาการเจ็บแน่นหน้าอก รู้สึกแขนขาอ่อนแรง ควรรีบปรึกษาแพทย์ เพื่อแยกโรคก่อนว่ามีภาวะเสี่ยงที่ต้องรีบรักษาเร่งด่วนหรือไม่
- ในผู้ป่วยที่มีโรคประจำตัว หรือเพิ่งตรวจพบโรคประจำตัวใหม่หลังรักษาโควิด-19 หาย ก็ควรกลับเข้ามารับการประเมินสุขภาพให้ครบถ้วนอีกครั้งหนึ่ง และทำการรักษาตามอาการที่แพทย์แนะนำ
- ในผู้ป่วยที่มีปอดอักเสบ ควรได้รับการดูแลต่อเนื่องจากทีมแพทย์ผู้เชี่ยวชาญระบบทางเดินหายใจร่วมกับทีมเวชศาสตร์ฟื้นฟู
- ผู้ป่วยที่มีความเครียด อ่อนล้า ปัญหาเรื่องการนอนที่สะสมมาตั้งแต่ตอนที่ติดเชื้อ สามารถติดต่อพูดคุยกับจิตแพทย์เพื่อฟื้นฟูสภาพจิตใจ
- อาการ Long COVID เป็นผลจากความผิดปกติภายในร่างกาย เนื่องจากร่างกายยังฟื้นฟูไม่เต็มที่ ผู้ที่เคยติดเชื้อโควิดจึงควรให้ความสำคัญกับการสังเกตอาการตนเอง ดูแลสุขภาพตัวเองเป็นอย่างดี ควรหาเวลาตรวจเช็กสุขภาพโดยรวมอีกครั้ง และแนะนำให้เข้ารับการตรวจสุขภาพเป็นประจำทุกปี
การฟื้นฟูปอดหลังจากติดเชื้อ COVID-19 จำเป็นแค่ไหน?
การดูแลและฟื้นฟูสุขภาพหลังหายจากเชื้อจึงเป็นเรื่องสำคัญ เพื่อให้สามารถกลับมาใช้ชีวิตได้อย่างปกติและมีสุขภาพที่ดี โดยเฉพาะสุขภาพปอด เพราะการติดเชื้อ COVD-19 ทำให้ปอดอักเสบ และมีเสมหะ อุดกั้นถุงลมปอด ส่งผลให้การแลกเปลี่ยนออกซิเจนลดลงเกิดอาการเหนื่อยหอบไปจนถึงภาวะหายใจล้มเหลว
แม้จะหายจากการติดเชื้อโควิด-19 แล้วก็ตาม แต่โควิด-19ยังทิ้งรอยโรคไว้ เช่น เกิดพังผืด และแผลเป็นในปอด ส่งผลให้สมรรถภาพของปอดลดลง รู้สึกหายใจไม่อิ่ม เหนื่อยง่าย ไม่สดชื่น ไม่สามารถทำกิจกรรมต่างๆ ในชีวิตประจำวันได้ดีเช่นเดิม ซึ่งหากตรวจสมรรถภาพทางปอด จะพบว่าสมรรถภาพทางปอดต่ำกว่าปกติ ซึ่งหากอยู่เฉยๆ อาจไม่ค่อยรู้สึก แต่หากต้องไปออกกำลังกาย หรือทำกิจกรรมหนักๆจะรู้สึกว่าเหนื่อยกว่าปกติมาก
ดังนั้นผู้ป่วยหลังหายจากโควิด-19 จึงควรเข้ารับการรักษาและฟื้นฟูปอด ซึ่งการฟื้นตัวของปอดหลังจากหายจากโรค COVID-19 จะแบ่งเป็น 2 ช่วงคือ
- ช่วงแรก เป็นช่วง 2 สัปดาห์แรกหลังจากหายจากโรค COVID-19 สิ่งที่จะพบคือ ยังพบฝ้าขาวที่ปอดในฟิล์มเอกซเรย์ แต่มีปริมาณเล็กน้อย เมื่อเทียบกับช่วงติดเชื้อ
- ช่วงที่ 2 คือช่วงสัปดาห์ที่ 3-4 หลังจากที่หายจากโรค ร่างกายจะมีการฟื้นฟูกลับมาบ้างแล้ว แต่จะยังรู้สึกว่าอ่อนเพลีย ไม่สดชื่น ไม่แข็งแรงเหมือนเดิม
การดูแลรักษาและฟื้นฟูผู้ป่วยโควิดและ Long COVID ประกอบไปด้วยแพทย์ผู้ชำนาญในสาขาต่างๆ ทีมพยาบาลวิชาชีพ ทีมเภสัชกรเฉพาะทาง และสหวิชาชีพ รวมถึงมีโปรแกรมที่ออกแบบตามอาการของแต่ละบุคคล (Personalized Treatment Program) อาทิ
- การฟื้นฟูระบบทางเดินหายใจ และปอด
- การรักษาด้วยยา
- เวชศาสตร์ฟื้นฟู กายภาพบำบัด
- การบำบัดรักษาภาวะซึมเศร้า
- การฝึกการรับกลิ่น